ՀՀ Սահմանադրության փոփոխությունների և Նախագահի լիազորությունների վերաբերյալ ԱԺ-ի ընդունած որոշումները քաղաքական դիմակայության նոր փուլ են թևակոխում:
Դրա մասնակիցները տեղի ունեցածը մեկնաբանում են տրամագծորեն հակառակ դիրքերից։ Իշխանությունների կարծիքով ՝ ընթանում է իսկապես անաչառ ՍԴ-ի անցնելու և այդ մարմինը «նախկիններից» ազատագրելու գործընթաց, իսկ ընդդիմությունը խոսում է դատարանի զավթման, Սահմանադրության ոտնահարման և իշխանության յուրացման մասին։
Այստեղ կենտրոնականն այն, որ երկու կողմերի պնդումներ էլ հեռու են իրականությունից։ ՍԴ – ն և, ընդհանուր առմամբ, դատական իշխանությունը վերջին 30 տարիների ընթացքում Հայաստանում երբեք անկախ և անկողմնակալ կառույցներ չեն եղել։ Այդ կառույցները միշտ այս կամ այն ձևով սպասարկել են տվյալ պահին գործող իշխանությանը (իհարկե, առանձին բացառությունները չհաշված), ուստի խոսել դատական համակարգի և ՍԴ-ի անկախության ոտնահարման մասին, մասնավորապես, պետք չէ, քանի որ նման անկախություն գոյություն չի ունեցել ռեալ իրականության մեջ։
Նույն կերպ, գործող իշխանության կոնյունկտուրային շահերի ներքո Սահմանադրության փոփոխման պրակտիկայի դրդապատճառները վաղեմի պատմություն ունեն, և այդ դրվագները միայն տարբերվում են կատարման «կացնահարվածության» աստիճանից։ Գործող Սահմանադրությունը գրվել է 1995 թվականին՝ ՀՀՇ այն ժամանակվա ավտորիտար ռեժիմի կառուցվածքի թելադրանքով, և ավելի ուշ երկու անգամ փոփոխվել է՝ 2005 և 2015 թվականներին խիստ կասկածելի հանրաքվեների արդյունքում:
Այսպիսով, ներկա գործընթացի հիմնական խնդիրը վերոնշյալ դրդապատճառների «ավանդականությամբ» է պայմանավորված։ Ներկայիս իշխանությունների գործողությունները սկզբունքորեն չեն տարբերվում նախորդների քայլերից, տարբերությունը միայն կատարման մարտավարության մեջ է։ Տեղի է ունենում Սահմանադրական դատարանի և ընդհանրապես դատական համակարգի նկատմամբ վերահսկողությունն աստիճանաբար նախկին վերնախավից (որի ամենակարկառուն ներկայացուցիչը դատարանի գործող նախագահ Հրայր Թովմասյանն է) նոր իշխող խմբին փոխանցելու գործընթաց։
Այսինքն ՝ տեղի ունեցող գործընթացը տարրալուծված է առաջին հերթին իշխանության համար պայքարի հարթության մեջ, այլ ոչ թե վերացական իրավաբանական կատեգորիաներում, որոնք, ինչպես արդեն նշվեց վերևում, չափազանց հազվադեպ են նկատվել հայաստանյան ռեալ քաղաքական իրականության մեջ։
Միևնույն ժամանակ, ներկայիս գործընթացը ունի կարևոր առանձնահատկություն՝ կապված ընթացիկ կոնյունկտուրայի հետ: ՍԴ-ի նկատմամբ վերահսկողության ապահովման գործընթացը գործող իշխանությունները սկսել են իրենց համեմատաբար զանգվածային աջակցության պայմաններում, սակայն այն կարծես թե ավարտում է ներկայումս հասունացած տնտեսական ճգնաժամի ավելի բարդ իրավիճակով և աջակցության կրճատմամբ։
Այս վերջին ասպեկտը կարող է էապես կրճատել գործընթացի հաջող ավարտի հետ կապված իշխանության հնարավորությունները ՝ հաշվի առնելով, որ գործող վարչապետն արդեն չի կարող դիմել փողոցին, ինչպես դա եղավ 2019 թվականի մայիսին։ Դրան էլ գումարվում է ՍԴ գործող կազմի ՝ դատարանից իրենց «դուրս մղմանը» դիմադրությունը։
Իշխանության զինանոցում ազդեցության լծակների թվում մնում է միայն ճնշման ապարատային մեխանիզմները։ Այս ողջ համատեքստում այս փոփոխությունն ակնհայտորեն զգացվում է նաև բուն դատական համակարգում, որն իրեն նոր պայմաններում ավելի անկախ է զգում։
Վերջին շաբաթներին գործող իշխանությունների համար սկզբունքային նշանակություն ունեցող մի շարք գործերով դատարանները կայացրեցին ոչ ձեռնտու որոշումներ։
Մասնավորապես, այստեղ կարելի է նշել նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին գրավի դիմաց ազատ արձակելու Վերաքննիչ դատարանի որոշումը, Գագիկ Ծառուկյանի կալանքի վերաբերյալ Ընդհանուր իրավասության դատարանի որոշումը, ինչպես նաև Վերաքննիչ դատարանի որոշումը, որը բեկանել է նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանի փեսա Միքայել Մինասյանի կալանավորումը։
Եվ, եթե Քոչարյանի դեպքում կարելի է ենթադրել, որ դատարանի որոշումը կուլիսային ինչ-որ պայմանավորվածությունների հետևանք է (համապատասխան հրապարակումները հայտնվել են լրատվամիջոցներում), ապա Ծառուկյանի և Մինասյանի գործերով դա չի կարելի ասել։ Մնում է ենթադրել, որ Հայաստանի դատական համակարգն ուժերի հաշվեկշռման հետ կապված ակնհայտ տեղաշարժերի մեջ է գտնվում և արձագանքներն էլ դրան համապատասխան են։
Այս միտումը խիստ մտահոգիչ է Հայաստանի իշխանությունների համար, քանի որ պետական համակարգի կարևոր օղակներից մեկի վերահսկողությունից դուրս գալը կարող է այլ բաղադրիչների վրա նմանատիպ գործընթացների մեկնարկ լինել։
Դավիթ Հարությունով