Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բախումների վերսկսման ռիսկը մնում է բարձր: Իր զեկույցում այս մասին գրել է Միջազգային ճգնաժամային խումբը (the International Crisis Group, ICG): Միևնույն ժամանակ նշվում է, որ ԵՄ նոր դիտորդական առաքելությունը կարող է օգնել նվազեցնելու նոր հակամարտության ռիսկը:
ICG-ի գնահատմամբ՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հնարավոր նոր պատերազմը կհանգեցնի հսկայական մարդկային զոհերի, կխաթարի ԵՄ-ի, Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի՝ տարածաշրջանային լարվածությունը նվազեցնելու նպատակը: Փորձագետները նշում են 2022 թվականի սեպտեմբերին տեղի ունեցած ռազմական գործողությունների կրկնության զգալի ռիսկի մասին:
«Քանի որ Ադրբեջանը մեծ ռազմական առավելություն ունի, իսկ Ռուսաստանն զբաղված է Ուկրաինայի պատերազմով, բանակցություններից հրաժարվելու դեպքում Բաքվին նոր ճակատում իր առավելությունն օգտագործելու տեսանկյունից քիչ բան կարող է հետ պահել»,- գրում է ICG-ն՝ նշելով, որ շուտով Հարավային Կովկասում գարուն կգա, ինչը նոր գործողությունների ճանապարհ կբացի:
ICG-ն առանձնացնում է մի քանի գործոններ, որոնք Ադրբեջանին Հայաստանի նկատմամբ առավելություն են տալիս: Նշվում է, որ արտահանվող էներգակիրների գների կտրուկ աճից ստացված եկամուտների հաշվին Ադրբեջանը 2023 թվականից ռազմական բյուջեն ավելացրել է մոտ 40%-ով, «Կոմանդոս» նոր ստորաբաժանումը և այլ հատուկ ուժեր է ձևավորել։
ICG-ի փորձագետների գնահատմամբ՝ Բաքվի ուժերը գնալով ավելի են համալրվում զինանոցով, որն իր մեջ ներառում է տարբեր առաջադեմ սպառազինություններ, մարտական անօդաչու թռչող սարքեր, որոնք մատակարարվում են Իսրայելի և Թուրքիայի կողմից: Նշվում է, որ Բաքուն նաև շարունակում է օգնություն ստանալ Թուրքիայից՝ համատեղ զորավարժությունների և այլ տեխնիկական ու նյութական աջակցության տեսքով։
Միջազգային ճգնաժամային խումբը շեշտել է, որ ադրբեջանական գազի նկատմամբ Եվրոպայի մեծ պահանջարկը քաջություն է տվել Բաքվին: Խումբը հիշեցնում է, որ 2022 թվականի սեպտեմբերին ադրբեջանցի զինվորականներն իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել Հայաստանի շուրջ 140 քառ. կմ տարածք։
«Իրենց գերիշխող դիրքերից նրանք հնարավորություն ունեն ավելի խորը հարված հասցնել երկրի խորքին՝ հաշված օրերի ընթացքում Հայաստանի հարավային մասը կտրելով մյուս մասից»,- ասվում է զեկույցում։
Միաժամանակ, ICG-ն պնդում է, որ Հայաստանը թուլացել է ինչպես հարաբերական, այնպես էլ բացարձակ արտահայտությամբ:
«Ուկրաինայում պատերազմը ոչ միայն շեղեց Ռուսաստանի ուշադրությունը և նվազեցրեց տարածաշրջանում խաղաղության արդյունավետ երաշխավոր լինելու մասով ունեցած հեղինակությունը, այլև նվազեցրեց նրա ներուժը՝ որպես Հայաստանի անվտանգության գործընկեր։ Երևանը զենքի պակաս ունի, նրա զինանոցներն սպառված են 2020 թվականի պատերազմից, բայց Մոսկվան՝ նրա ավանդական մատակարարը, զենքն ուղղում է Ուկրաինայում իր իսկ պատերազմին։ Աճող լարվածության պայմաններում Երևանը դեռ պետք է փնտրի զենքի նոր հուսալի աղբյուրի, որոնք օգտագործելու համար նրա զինվորներից լայնածավալ պատրաստություն չի պահանջվի»,- ասվում է զեկույցում։
Զեկույցում նշվում է, որ 2021 թվականի փետրվարին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն աշխատանքից ազատել է Գլխավոր շտաբի պետին և ավելի քան մեկ տարի է՝ նոր մարդու չի նշանակել: Միևնույն ժամանակ, ICG-ն գրում է, որ փորձագետների մեծամասնության գնահատմամբ՝ պարզ չէ, Բաքուն ծրագրո՞ւմ է արդյոք նոր տարածքների զավթում:
«Ադրբեջանը գիտի, որ նման քայլը խիստ քննադատության կարժանանա արտասահմանյան գործընկերների կողմից։ Ներքին լսարանը նույնպես կարող է հարց տալ, թե անհրաժե՞շտ է Հայաստանի տարածքի վրա հարձակումը, հատկապես, եթե այն ծանր լինի կորուստների տեսանկյունից։ Սեպտեմբերին Բաքվի գրանցած հաջողությունները թանկ են նստել։ Այդ ամիս նա կորցրել է ավելի քան 80 զինվոր, նրանցից շատերն էլիտար հատուկ նշանակության ուժերից էին. սա 2020 թվականի պատերազմից հետո երկու տարվա ընթացքում մահացության թվով ամենամեծն էր: Այդ կորուստները երկրում հանգեցրել են բանավեճի»,-ասվում է զեկույցում։
ICG-ն մեկնաբանել է տարածաշրջանում ԵՄ դիտորդական առաքելության հնարավոր դերը, որի տեղակայման մասին դաշինքը հայտարարել Է հունվարի 23-ին: Խմբի գնահատմամբ՝ ԵՄ առաքելությունը սեպտեմբերյան ռազմական գործողությունների կրկնության կամ ընդլայնման ռիսկը նվազագույնի հասցնելու լավագույն հնարավորությունն է առաջարկում:
Զեկույցի հեղինակներն առանձնացնում են 3 խնդիր, որոնք ԵՄ-ն պետք է կատարի առաքելության հաջողության համար։ Ընդգծվում է, որ ԵՄ-ին անհրաժեշտ կլինի օգտագործել բոլոր հնարավոր ուղիները, որպեսզի ստանա Բաքվի աջակցությունը և սահմանի ադրբեջանական կողմում ևս առաքելություն ծավալելու թույլտվություն:
Նշվում է նաև, որ անհրաժեշտ կլինի կարգավորել աշխատանքային հարաբերությունները ռուս սահմանապահների հետ: ICG-ն գրում է, որ ԵՄ-ն պետք է ապահովի առաքելության անհրաժեշտ մանդատի և ռեսուրսների առկայությունը, այդ թվում՝ լայն լիազորություններ ինչպես երկու կողմերի միջև, այնպես էլ սահմանամերձ շրջաններում կապի և համագործակցության զարգացման համար:
«Մոսկվան, հնարավոր է, գրկաբաց չընդունի առաքելությանը, սակայն նրա շահերը Հարավային Կովկասում համընկնում են Բրյուսելի շահերի հետ: Համենայն դեպս այն հարցում, որը վերաբերում է հակամարտությունների կանխարգելմանը։ Կրեմլը պետք է առաքելությունը դիտարկի որպես հնարավորություն, և օգնի նրան կատարել իր աշխատանքը»,- ասվում է զեկույցում։
