Հին Արտաշատ քաղաքի պեղումների ժամանակ, որի ավերակները գտնվում են Արարատի մարզում, հնագետները հայտնաբերել են Հռոմի ամենաարևմտյան ջրանցքի հետքերը։ Այն կառուցվել է II դարում, Հռոմեական կայսրության ծաղման դարաշրջանում։ Հետազոտության արդյունքները հրապարակել է Archäologischer Anzeiger գիտական ամսագիրը, փոխանցում է ТАСС-ը։
«Մեր գտածոն խոսում է այն մասին, թե որքան ջանք են ներդրել հռոմեացիները կայսրության նոր մարզի ապագա մայրաքաղաքի ենթակառուցվածքների զարգացման համար։ «Այն, ինչ տեղի է ունեցել, չի ավարտվել այն պատճառով, որ Ադրիանոս կայսրը 117 թվականին Տրայանոսի մահից հետո նահանջել է Հայաստանից»,-պատմել է աշխատանքի հեղինակներից մեկը՝ Մյունստերի համալսարանի գիտաշխատող Թորբեն Շրայբերը:
Մեր թվարկության առաջին երկու դարերում ժամանակակից Հայաստանի, Թուրքիայի, Վրաստանի և մի շարք այլ երկրների տարածքում Հռոմեական կայսրությունն ու Պարթևական թագավորությունը կռվել են տիրապետության հասնելու համար։ Հռոմը բազմիցս փորձել է գրավել Մեծ Հայքը, սակայն Արշակունիների թագավորները պաշտոնապես պահպանել են իրենց անկախությունը։ Իրավիճակը փոխվեց 114 թվականին, երբ Տրայանոս կայսեր զորքերը գրավեցին հայկական թագավորության գրեթե ողջ տարածքը, Հայաստանի տարածքը հայտարարելով կայսրության նահանգ։
Այդ գործընթացի հետքերը Շրայբերը և նրա գործընկերները հայտնաբերել են ժամանակակից հայկական Արտաշատ քաղաքի մոտակայքում կատարված պեղումների ժամանակ։ Անտիկ ժամանակներում այն Մեծ Հայքի մայրաքաղաքն էր և ամենախոշոր առևտրային և ռազմական կենտրոններից մեկը։
Հնագույն քաղաքի հնարավոր սահմանները գտնելու համար գիտնականներն օգտագործել են օդից գեոմագնիսական դիտարկումներ: Պարզվել է, որ Արարատյան դաշտավայրում թաքցվել են բազմաթիվ ձեռագործ օբյեկտներ, որոնք միմյանցից հեռու են եղել հավասար հեռավորությունների և 400 մետր երկարությամբ ուղիղ գիծ են կազմում:
Գիտնականները հետաքրքրվել են դրանով և ուսումնասիրել մի քանի այդ օբյեկտները։ Պարզվել է, որ դրանք հռոմեական կիսակառույց ջրանցքի կամարների բետոնե հիմքերն են։ Նրանց ձևը, կառուցվածքը և մի շարք այլ առանձնահատկություններ ցույց են տվել, որ կամարները կառուցել են հռոմեական ինժեներները և լեգեոներները:
Հողի նմուշների ռադիոածխածնային վերլուծությունն ասում է, որ շինարարությունը սկսվել է Տրայանոսի կառավարման վերջին տարիներին։ Եթե ջրանցքը կառուցվեր, ապա նրա երկարությունը կկազմեր 30 կմ, որն Արաշատը բաժանում էր մոտակա խոշոր ջր ջրային աղբյուրից՝ Վեդի գետի ակունքը։ Դա նրան կդարձներ այդ տեսակի ամենահին հին հռոմեական կառույցը, ամփոփել են Շրայբերն ու նրա գործընկերները։