Հետխորհրդային հետազոտությունների կենտրոնի, IMEMO RAS-ի ավագ գիտաշխատող Ստանիսլավ Պրիտչինը և Կովկասի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Հրանտ Միքայելյանը Armenia Today-ին մեկնաբանել են հուլիսի 25-ին Մոսկվայում կայացած Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարներ Արարատ Միրզոյանի և Ջեյհուն Բայրամովի հանդիպման արդյունքները, ինչպես նաև Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովի թեզը Լեռնային Ղարաբաղում, Հայաստանում և Ադրբեջանում «ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների» վերաբերյալ։
Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների վերջին հանդիպումը Լավրովի մասնակցությամբ կայացել է հուլիսի 25-ին։ Հանդիպումից հետո նա հայտարարել է, որ «Հայկական կողմը հասկանում է Լեռնային Ղարաբաղի հայերին համոզելու անհրաժեշտությունը, որպեսզի հնարավորինս շուտ հանդիպեն Ադրբեջանի ներկայացուցիչների հետ՝ համաձայնեցնելու համապատասխան օրենսդրությունից և միջազգային պարտավորություններից (այս դեպքում՝ Ադրբեջանի) բխող իրավունքները, ներառյալ ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների ապահովման բազմաթիվ կոնվենցիաները։ Ադրբեջանական կողմը պատրաստ է փոխադարձ հիմունքներով նույն երաշխիքները տրամադրել իր տարածքում ապրող անձանց նկատմամբ։ Հայերը պատրաստ են նույնը անել Հայաստանի Հանրապետությունում բնակվող քաղաքացիների նկատմամբ բոլոր կոնվենցիաների կիրառման հարցում»,- ասել է ՌԴ ԱԳ նախարարը։
Ռուս փորձագետը նշեց, որ բանակցային գործընթացի շրջանակներում Ադրբեջանը փորձում է հետևել սիմետրիայի՝ «կա կապ Լաչինի միջանցքի և Զանգեզուրի միջանցքի միջեւ»։ Ըստ փորձագետի, միջանցքների սկզբունքները, դրանց բացությունն ու մատչելիությունը Բաքուն ընկալում է որպես ընդհանուր բանակցային գործընթացի մաս և անհրաժեշտ պայման։
«Ինչ վերաբերում է ազգային փոքրամասնությունների իրավունքներին, այստեղ նման իրավիճակ է. այժմ Մոսկվան դիտարկում է փոխադարձության այս պարադիգմը, որը փաստ չէ, որը ենթադրում է ադրբեջանցիների վերադարձ (Հայաստան)։ Եթե Լեռնային Ղարաբաղի հայերի ինտեգրման մոդելն անցնի առանց լուրջ էքսցեսների և Ադրբեջանի առաջարկած բանաձ7ով, այսինքն՝ Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությունը լիովին ստանա Ադրբեջանի քաղաքացիներին բնորոշ իրավունքները, վաղ թե ուշ հարց է առաջանալու 90-ականների սկզբին մեկնած ադրբեջանցիների Հայաստան վերադարձի մասին»,- ասաց փորձագետը։
Միաժամանակ նա ընդգծել է, որ ներկա իրողություններում և հարաբերությունների զարգացման ներկա փուլում «իհարկե, դժվար թե պատկերացնել, որ ինչ-որ մեկը ինչ-որ տեղ կվերադառնա՝ նույն հայերը, որոնք ապրում էին Բաքվում»։
Մեկնաբանելով ընդհանուր առմամբ Մոսկվայում կայացած բանակցությունների արդյունքները՝ փորձագետը նշեց, որ ի սկզբանե կոնկրետ պայմանավորվածությունների հասնելու «գերհավակնոտ» խնդիրներ չեն եղել։ Նա Մոսկվայի հանդիպման գլխավոր խնդիրը համարել է «ժամացույցների ստուգումը»։ «Մոսկվայում երկար ժամանակ բանակցություններ չեն եղել, և, համապատասխանաբար, Ռուսաստանը այժմ փորձում է ակտիվացնել իր բանակցային ուղին, քննարկվում է ամենաբարձր մակարդակով հանդիպման հնարավորությունը», – ասել է Պրիտչինը։ Նրա խոսքով, այլ հարց է, թե որքանով են այժմ կողմերը պատրաստ որոշ կետեր ամրագրել՝ անկախ ձեւաչափից։
Նա առանձնացրեց երկու հիմնական միտում Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ։ Որպես առաջին՝ Պրիտչինը նշել է ձևաչափերի մրցակցությունը Ռուսաստանի, ԵՄ-ի և ԱՄՆ-ի հետ համատեղ գործող ձևաչափերի միջև։ Երկրորդ միտումը բանակցությունների լճացումն է։ Փորձագետի կարծիքով՝ ինչ հարթակներ էլ, ինչ գաղափարներ ու ձևեր էլ առաջարկվեն, լարվածության պայմաններում դեռ հնարավոր չէ առաջ գնալ և ինչ-որ լուրջ պայմանավորվածություններ ամրագրել։
Պրիտչինը նաև ընդգծել է, որ Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի դե ֆակտո վերահսկողության և Ղարաբաղից դեպի Հայաստան մարդկանց տեղափոխման համատեքստում միայն ռուս խաղաղապահներն են «տարանջատում Ղարաբաղի հայ բնակչությանը լիարժեք ինտեգրումից»։
Հրանտ Միքայելյանն իր հերթին մոսկովյան բանակցություններն անվանել է «լիովին աղետալի» Հայաստանի համար։ «Հայաստանի ԱԳՆ-ն դրանց ներկա է եղել ամբողջությամբ առանց օրակարգի, և միայն մեկնաբանել է գործընկերների հայտարարությունները»,- նշել է հայ փորձագետը։
Նրա խոսքով, Լավրովի հայտարարությունը ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների ապահովման մասին վերաբերում է կոնկրետ ադրբեջանցիների Հայաստանում վերաբնակեցմանը։ «Ակնհայտ է, որ խոսքը Հայաստանում ադրբեջանցիների վերաբնակեցման և Հայաստանում ադրբեջանա-թուրքական համայնքների ստեղծման մասին է, որոնց Բաքուն ցանկանում է հատուկ կարգավիճակ տալ՝ ներառյալ սեփական զինված ոստիկանության առկայությունը։ Ակնհայտ է, որ Ալիևը Ադրբեջանում և Արցախում հայերի իրավունքների որևէ երաշխիք չի տալու, ընդհակառակը, այս պահին արցախահայության նկատմամբ ցեղասպանության քաղաքականություն է իրականացվում»,- ընդգծեց նա։
Փորձագետը նաև մատնանշեց տեղեկատվությունը Եվրոպայում Արցախի ներկայացուցիչների հետ հանդիպելուց Ադրբեջանի հրաժարվելու մասին, ինչպես ավելի վաղ հայտնել էր Արցախի նախագահին առընթեր հակաճգնաժամային խորհրդի ղեկավար Տիգրան Պետրոսյանը։ «Բաքուն շահագրգռված է ոչ թե երկխոսությամբ, այլ Արցախի ժողովրդի միակողմանի հանձնմամբ, ինչի մասին Ալիևն արդեն հայտարարել է երկու ամիս առաջ»,- եզրափակեց Հրանտ Միքայելյանը։
