Իսպանիայում առաջին անգամ լույս է տեսել փաստագրական ամփոփ գիրք Հայոց ցեղասպանության մասին: «Հայոց ցեղասպանություն» (El Genocidio Armenio) իսպանալեզու գրքի հեղինակը՝ Մադրիդի Սան Պաբլո համալսարանի արդի համաշխարհային պատմության դասախոս, իրավաբան Ռիկարդո Ռուիս դե լա Սերնան, տարիներ շարունակ ուսումնասիրում է 1915 թվականին Օսմանյան կայսրությունում երիտթուրքական կառավարության կողմից իրականացված մեծ եղեռնագործությունը և պայքարում է Իսպանիայում համապետական մակարդակով Հայոց ցեղասպանության ճանաչման համար:
Գրքի հեղինակը «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում նշել է, որ այն գրել է հանուն արդարության՝ նպատակ ունենալով ավելի ճանաչելի դարձնել Հայոց ցեղասպանության փաստը Իսպանիայի հասարակության շրջանում և իր հայրենակիցներին պատմել աշխարհի աչքի առջև տեղի ունեցած մեծ ոճրագործության, դրա անպատժելիության, նաև՝ Եղեռնի օրերին հայերի հերոսական դիմադրության ու նրանց փրկած այլազգիների մարդասիրության մասին:
«Այս գիրքը պարզապես մի համեստ փորձ է փաստերը շարադրելու և ճանապարհ բացելու՝ Իսպանիայի լայն հասարակության կողմից Հայոց ցեղասպանությունը ավելի լավ հասկանալու համար», – «Արմենպրես»-ին հայտնել է գրքի հեղինակը:
Ռիկարդո Ռուիս դե լա Սերնան հայկական արմատներ չունի: Ասում է՝ հայերի հետ իր միակ առնչությունն այն է, որ իր հայրը շատ էր սիրում հայկական երաժշտություն: Այդ պատճառով ինքն էլ մանկուց հետաքրքրված է եղել հայկական մշակույթով: 2012 թվականին Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ այցելելուց հետո դե լա Սերնան որոշել է կենտրոնանալ Հայոց ցեղասպանության ուսումնասիրության վրա, և դրանից 10 տարի անց նա վերջապես հրատարակել է իր գիրքն այդ թեմայով:
Ըստ հեղինակի՝ գրքում շարադրված է Հայոց ցեղասպանության համառոտ պատմությունը, մասնավորապես՝ 1894-96 թթ. համիդյան ջարդերը, 1909 թ. Ադանայի կոտորածը, Օսմանյան կայսրությունում հայերի քաղաքական բռնաճնշումների գաղափարական և քաղաքական արմատները, ցեղասպանության նախապատրաստումը (իրավական հիմքեր, ռազմական և կիսառազմական ստորաբաժանումների ձևավորում և այլն) և ցեղասպանության տարբեր շրջափուլերը՝ զանգվածային ձերբակալություններ, գույքի առգրավում, տեղահանություններ, մահվան երթեր Սիրիայի և Իրաքի անապատներով, և ի վերջո՝ կոտորած:
Ռիկարդո Ռուիսը չի մոռացել հիշատակել նաև 1915 թվականի ինքնապաշտպանական հերոսամարտերի ժամանակ շատ բնակավայրերում հայերի ցույց տված հերոսական դիմադրության մասին:
«Երբեմն մարդիկ կարծում են, թե հայերը լուռ համակերպվել են իրենց ճակատագրի հետ, «ինչպես գառը՝ մսագործի մոտ տանելիս», բայց դա այդպես չէ: Նրանք, որտեղ կարող էին՝ կռվել ու դիմադրել են: Թերևս, ամենահայտնի օրինակը 1915 թ. հուլիսին Մուսա լեռան դիմադրությունն է», – ասել է հեղինակը:
«Հայոց ցեղասպանություն»-ը գրքում իսպանացի ուսումնասիրողը գրել է նաև հայերին պատկանող գույքի (տներ, եկեղեցիներ, ձեռնարկություններ) նյութական ոչնչացման և առգրավման, ինչպես նաև՝ այն անարդար օրենքների մասին, որոնք դա հնարավոր են դարձրել:
Ռիկարդո Ռուիս դե լա Սերնան իր գիրքն ամփոփել է հայերի ցեղասպանության՝ այդ թվում իսպանական աղբյուրներից, իսպանացի գիտնականներից և հեղինակներից ձեռք բերված ապացույցների շարադրումով՝ վերջաբանում բարձրացնելով ցեղասպանության անպատժելիության հարցը:
«Հայ ժողովուրդը ցեղասպանության է ենթարկվել ամբողջ աշխարհի աչքի առջև: Չմոռանանք, որ լրագրողները հաղորդում էին այդ մասին շատ վայրերից՝ Կոստանդնուպոլսից, Հալեպից և այլն: Հետագայում այն ժխտվեց և հիմնականում անպատիժ մնաց: Այս անպատժելիությունը 20-րդ դարի մեծագույն անարդարություններից է», – ասել է դե լա Սերնան:
Հեղինակի կարծիքով՝ Հայոց ցեղասպանությունը նաև շատ արժեքավոր դասեր է տալիս միջազգային հանձնառությունների, հիշողության կարևորության, արդարության, կռվելու և դիմադրելու անհրաժեշտության մասին: Այս տեսանկյունից հեղինակը արժանին է մատուցում բոլոր այն մարդկանց, ովքեր փորձեցին օգնել և որոշ դեպքերում՝ կարողացան փրկել հայերի:
«Նրանք չպետք է մոռացվեն: Ավելին, նրանք պետք է օրինակը դառնան այն բանի, թե ինչ է ճիշտը և ինչ է պարկեշտը՝ մշակութային, ազգային կամ կրոնական տարբերություններից անդին», – շեշտել է «Արմենպրես»-ի զրուցակիցը:
Դե լե Սերնայի խոսքով՝ «Հայոց ցեղասպանություն»-ը գիրքը շատերն են ողջունել Իսպանիայում: Հեղինակը հույս ունի, որ գրքի հրատարակումը նաև կնպաստի Իսպանիայում հայագիտության մակարդակի բարձրացմանը և այլ երկրների գիտնականների ու հետազոտողների հետ համագործակցության ձևավորմանը:
«Ես երկար ժամանակ պայքարում եմ Իսպանիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման համար: Սա լայն հասարակության համար նախատեսված գիրք է, որն ընդհանուր գիտելիքներ է տալիս թեմայի վերաբերյալ: Ես կուզեի, որ իմ հայրենակիցները նաև որոշ իսպանական աղբյուրներից լսեին ու կարդային ոչ միայն ցեղասպանության պատմությունը, այլև հայերի հերոսականության, դիմադրության և մարդկության պատմությունները: Եվ անշուշտ, ես կուզեի բարձրաձայնել ոչ միայն ճանաչման անհրաժեշտության, այլև՝ այս սարսափելի ճակատագրին առերեսվող հայերի տառապանքների և արժանապատվության մասին»,- նշել է հեղինակը:
Հարցին, թե ի՞նչ հեռանկարներ է տեսնում Իսպանիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման համար, իսպանացի հետազոտողը պատասխանեց, որ ինքը լավատես է ճանաչման հարցում:
«Ես մեծամասամբ վստահ եմ ու լավատես՝ ճանաչման առումով: Գուցե դրա համար որոշ ժամանակ կպահանջվի, բայց հայերը շատ լավ գիտեն համբերության, համառության և հույսի արժեքը: Ես հիշում եմ այն պատմությունը, թե ինչպես էին հայերը ցեղասպանության ժամանակ գրքերը մասերի բաժանում՝ դրանք փրկելու համար: Այդ գրքերը փրկվում էին ոչ թե ներկա, այլ գալիք սերունդների համար: Եվ դա արվում էր ոչ թե հուսահատությունից դրդված, այլ՝ ի շնորհիվ հավատի ու ապագայի հանդեպ հույսի: Ապագայի հանդեպ այդ վստահությունը հարգանքի է արժանի: Թեև կնախընտրեի, որ իմ գիրքը մասերի չբաժանվեր, եթե, իհարկե, դա չի արվում այն փրկելու համար», – իր խոսքն այսպես՝ կեսկատակ-կեսլուրջ, բայց ամեն դեպքում՝ լավատեսորեն է եզրափակում «Հայոց ցեղասպանություն»-ը գրքի հեղինակը:
Իսպանիայում Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ առաջին փաստագրական գրքի լույս տեսնելու կապակցությամբ Իսպանիայում ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Սոս Ավետիսյանը հունիսի 13-ին ընդունել էր գրքի հեղինակ Ռիկարդո Ռուիս դե լա Սերնային՝ ընդգծելով գրքի հրատարակման կարևորությունը Իսպանիայում Հայոց ցեղասպանության իրազեկվածության բարձրացման գործում:
Իսպանիայի Թագավորությունը առայժմ չի ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը խորհրդարանի կամ կառավարության մակարդակով, բայց փոխարենը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին բանաձևեր են ընդունել իսպանական բազմաթիվ քաղաքների, շրջանների կամ նահանգների օրենսդիր կամ գործադիր մարմինները: Դրանց թվում են Նավառան, Վալենսիան, Մալագան, Սան Սեբաստիանը, Կատալոնիան, Բասկերի երկիրը և այլն:
