Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանը Armenia Today-ի հետ զրույցում մեկնաբանել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի եռակողմ հանդիպման արդյունքները:
«Հայաստանն ու Ադրբեջանը փորձում են բանակցությունների համար նոր հարթակ օգտագործել, քանի որ Մինսկի գործընթացը, որը ԵԱՀԿ շրջանակներում գոյություն է ունեցել մինչև պատերազմը, եթե մեռած չէ, ապա, մեղմ ասած, խիստ սառեցված է, և նախկին մեխանիզմներով աշխատել այնքան էլ չի ստացվում։ Բոլոր երեք համանախագահներն էլ այդ գործընթացը վերջնականապես չեն հեռացնում քաղաքական մակերևույթից, սակայն Ադրբեջանը չի ցանկանում խոսել այդ շրջանակներում, և այդ պատճառով նա այնքան էլ չի աշխատում», — նշել է փորձագետը։
Իսկանդարյանը նշել է, որ գոյություն ունի նաև բանակցությունների ռուսական ձևաչափ, բայց դրա շրջանակներում աշխատանքը դժվարությամբ է ընթանում: Այս կապակցությամբ ԵՄ-ի կողմից բանակցություններ նոր հարթակի ձևաչափը վկայում է նաև բրյուսելյան վերջին հանդիպումը։
Փորձագետի խոսքով՝ վերջին հանդիպման ընթացքում կողմերը որոշակի դիրքորոշումներ են նախանշել։ «Հանդիպման արդյունքը հանդիպումն է», – նշեց նա։ Իսկանդարյանը կարծիք է հայտնել, որ խնդիրը ոչ թե ֆորմատն է, ոչ թե գործընթացի ինստիտուցիոնալացման մեջ է, ոչ թե հանդիպումների անցկացման վայրը, այլ խնդիրը դրա բարդության ու բազմաշերտ լինելու մեջ է: «Ակնկալել, որ դա որևէ կտրուկ բեկում կլինի, դժվար է, բայց ինչ-որ գործընթաց է ընթանում, և դա ցույց է տալիս Բրյուսելում կայացած հանդիպումը», – նշել է նա:
Մեկնաբանելով կարծիքներն այն մասին, որ նման գործընթացներն արագացնում են խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը, Իսկանդարյանը հայտարարել է, որ այդ պայմանագրով Բաքուն փորձում է արձանագրել ռազմական հաղթանակի արդյունքները: «Ադրբեջանին պետք է ինչ-որ թուղթ, ինչ-որ պայմանագիր, հայտարարություն, որը ներկայացվելու է Ադրբեջանի ներսում, որը կարող է լինել ոչ միայն Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչումը՝ ԼՂՀ տարածքի հետ միասին։ Հասկանալի է, որ այդ կապակցությամբ Հայաստանի համար մեծ թվով խնդիրներ են առաջանում», – նշել է նա։
Իսկանդարյանի խոսքով՝ չափազանց դժվար է մի քանի շաբաթվա ընթացքում կարգավորել այն խնդիրը, որը չի հաջողվել լուծել վերջին 30 տարիների ընթացքում։ «Եվ հարցն այստեղ սպասումների անհամաձայնության մեջ է. այն, ինչ ուզում է Ադրբեջանը, չի կարող տալ Հայաստանը և հակառակը։ Հայաստանը բազմիցս ասել է, որ բանակցությունները պետք է վարել Մինսկի գործընթացի շրջանակներում, այսինքն՝ ԼՂՀ կարգավիճակի մասին, ինչը Ադրբեջանը չի ցանկանում։ Ինձ համար դժվար է պատկերացնել, որ կկարգավորվեն բոլոր այն խնդիրները, որոնք չեն լուծվել վերջին 30 տարիների ընթացքում», – նշել է նա։
Փորձագետը նաև պատասխանել է այն մեկնաբանություններին, որոնց համաձայն Բրյուսելում կայացած հանդիպման արդյունքներով Եվրախորհրդի ղեկավարի հայտարարության ձևակերպումները փաստորեն նշանակում են Բաքվին «միջանցք» և Տավուշի և Արարատի մարզերից «անկլավների» տրամադրում։
Իսկանդարյանի խոսքով, սահմանների սահմանագծման և սահմանազատման հարցը նույնիսկ զուտ տեխնիկապես բավականին բարդ խնդիր է, Հարավային Կովկասում չկան սահմանագծված և առավել ևս սահմանազատված սահմաններ, բացի ԽՍՀՄ նախկին սահմանից, և այստեղ էլ երբեմն դժվարություններ են առաջանում:
Օրինակ՝ Հայաստանի և Վրաստանի սահմանները 30 տարվա ընթացքում սահմանազատված են ընդամենը 2/3-ով, լուրջ խնդիրներ կան նաև վրաց-ադրբեջանական սահմանին, այն դեպքում, երբ խոսքը նորմալ հարաբերություններ ունեցող պետությունների մասին է։
«Եթե երկրների միջև բարենպաստ հարաբերությունների դեպքում այդ գործընթացը տևում է տասնյակ տարիներ, ապա պատկերացրեք իրավիճակը Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ, որոնց միջև կան ոչ միայն տեխնիկական, այլև լուրջ քաղաքական խնդիրներ։ Ավելին, այդ երկու երկրները դիվանագիտական հարաբերություններ չունեն», – նշել է նա։
Դրա համար էլ, ընդգծել է փորձագետը, հարցի արագ կարգավորման հույս ունենալ չի կարելի։ «Խոսակցությունը գնում է այն մասին, որ փորձենք սկսել խոսել այդ թեմայով», — ասել է Իսկանդարյանը՝ հավելելով, որ բանակցություններին միշտ չէ, որ մասնակցում են ինչ-որ փաստաթուղթ ստորագրելու համար, առավել ևս՝ սեղմ ժամկետներում:
Իսկանդարյանը մեկնաբանել է կարծիքներն այն մասին, որ Միշելի հայտարարությունն այն մասին, որ «պետք է դիտարկել Ղարաբաղում էթնիկ հայ բնակչության իրավունքների և անվտանգության հարցերը», ըստ էության, նշանակում է օրակարգից հանել Արցախի անկախ կարգավիճակը:
Նա նշել է, որ նշված թեզը հնչեցնում է նաև Հայաստանի վարչապետը։ «Այսինքն՝ դիսկուրսի տեղափոխումը ԼՂՀ կարգավիճակի խնդրից այն մարդկանց իրավունքների ապահովման ասպարեզ, որոնք այնտեղ ապրում են, իրականում տեղի է ունենում։ Սա իրական գործընթաց է, որը մենք տեսնում ենք», – ասաց նա։
Ըստ Իսկանդարյանի՝ Հայաստանում և Ադրբեջանում այդ խնդիրը տարբեր կերպ են հասկանում։ Արևմուտքում, փորձագետի կարծիքով, չկա հստակ պատասխան այդ հարցին, իսկ Ռուսաստանն այնքան էլ հակված չէ այդ թեմայով խոսել։
«Ադրբեջանն իր բազմաթիվ պաշտոնական հայտարարություններում պատրաստակամություն է հայտնում այդ հարցը տեղափոխել Ադրբեջանի տարբեր ազգությունների քաղաքացիների իրավունքների հարթություն։ Եվ սա այն տարբերակն է, որտեղ Ադրբեջանը պնդում է, որ խնդիր չկա։ Իրականում խնդիր կա և այն հսկայական է», – ասաց փորձագետը։
Իսկանդարյանն ընդգծեց, որ Արցախում ապրող մարդիկ Ադրբեջանի քաղաքացիներ չեն: «Ոչ մի ադրբեջանական անձնագիր նրանք պատրաստ չեն վերցնել, ավելին՝ չեն պատրաստվում իրենց հանրապետությունը վերածել Ադրբեջանի։ Ինչո՞ւ, պատասխանը ավելի քան ակնհայտ է: Այն տարածքում, որը Ադրբեջանին հաջողվել է գրավել երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ, հայեր չեն մնացել», – ասել է նա։
Իսկանդարյանը հիշեցրեց, որ նրանք կա՛մ սպանվել են, կա՛մ ստիպված են եղել փախչել։ «Ադրբեջանին խաղաղություն պետք չէ, նրան պետք է Ղարաբաղը։ Ղարաբաղը՝ որպես տարածք, այլ ոչ թե Ղարաբաղը՝ որպես այնտեղ ապրող մարդիկ», – ընդգծել է նա։ Իսկանդարյանը նշեց, որ Հայաստանը խլել է Ղարաբաղը և պետք է հետ վերադարձնի, իսկ ԼՂՀ հայերը Ադրբեջանին չեն հետաքրքրում:
«Հայկական դիրքորոշումը, ես նկատի ունեմ և՛ Հայաստանի Հանրապետությունն ու Արցախը, հետևյալն է. դա մեղմ ասած ոչ միայն տարածք է, այլ մարդիկ, ովքեր այնտեղ ապրում են։ Ըստ այդմ, հայկական կողմից և ադրբեջանական կողմից մարդկանց իրավունքների մասին խոսակցությունները բոլորովին տարբեր են», – ասել է փորձագետը։ Իսկանդարյանի կարծիքով՝ այդ դիրքորոշումներն արագ մոտեցնել դժվար թե հաջողվի։
«Ես ընդհանրապես չեմ պատկերացնում, թե ինչպես կարելի է խոսել Ադրբեջանի ցանկացած քաղաքացու իրավունքների մասին։ Դժվար է պատկերացնել, թե ինչ համատեքստում կարելի է խոսել այդ մասին», – նշեց նա։
Իսկանդարյանը կասկած է հայտնել, որ բանակցությունների ընթացքում կհաջողվի ինչ-որ կոնսենսուսային որոշման հանգել: Նրա խոսքով, Ադրբեջանը չի ցանկանում խոսել նման որոշման մասին և չի ցանկանում հաշվի առնել Լեռնային Ղարաբաղում բնակվող մարդկանց իրավունքները, չի ճանաչում նրանց սուբյեկտայնությունը, գոյության իրավունքը:
Դա չի նշանակում, որ չի կարելի փորձել այդ ամենը միմյանց բացատրել, բայց ինձ թվում է, որ կարճ և միջնաժամկետ հեռանկարում չի կարելի արագ արդյունքի հասնել նման քննարկումներով», – ասել է Ալեքսանդր Իսկանդարյանը։
Մանրամասները՝ տեսանյութում:
