Կովկասի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Հրանտ Միքայելյանը Armenia Today-ին տված հարցազրույցում գնահատել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի եռակողմ հանդիպման արդյունքները։
– Ինչպե՞ս եք գնահատում Բրյուսելի բանակցությունների արդյունքները, մասնավորապես, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների հայտարարությունները երկու երկրների տարածքային ամբողջականությանը փոխադարձ հավատարմության և հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հարցում առաջընթացի վերաբերյալ։
– Բանակցությունների առաջընթացը չափազանց բացասական եմ գնահատում։ Հայաստանի ղեկավարությունը Բրյուսել է ժամանել՝ բավարարելու Ադրբեջանի և, փաստորեն, Եվրամիության պահանջները։ Որովհետև ԵՄ-ն դիտարկում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության հարցը տարածաշրջանում Ռուսաստանի ներկայության հետ միասին։ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչումը նշանակում է, որ Արցախում ռուս խաղաղապահների կարիք այլևս չկա։ Կողմերից յուրաքանչյուրն ունի իր շահերը, իսկ թե ինչ շահեր է ներկայացնում Հայաստանի ղեկավարությունը, դա առանձին խնդիր է, բայց հազիվ թե Հայաստանի շահերը ներկայացնի։ Վերջերս անցկացված հարցման համաձայն (Միջազգային հանրապետական ինստիտուտ (IRI) – խմբ.), չնայած նրան, որ Փաշինյանը պահպանում է համեմատաբար բարձր վարկանիշ՝ մոտ 39%, նրա քաղաքականությունը Լեռնային Ղարաբաղի հարցում լիովին հավանության է արժանանում միայն 2%-ի կողմից, ևս 8%-ի կողմից մասամբ հավանության է արժանանում, մինչդեռ մեծամասնությունը դեմ է այս քաղաքականությանը։ Ուստի պարզ չէ, թե ում շահերից ելնելով է Փաշինյանը իրականացնում այս քաղաքականությունը։
Ինչ վերաբերում է կոմունիկացիաների ապաշրջափակմանը, ապա, ամենայն հավանականությամբ, խոսքը միակողմանի ապաշրջափակման մասին է, այսինքն՝ Ադրբեջանին միջանցքներ, երթուղիներ տրամադրելու, մի խոսքով՝ բոլոր հնարավորություններն Ադրբեջանի համար, բայց ոչ Հայաստանի։
– Բանակցություններին հաջորդած հայտարարության մեջ Եվրախորհրդի ղեկավարը խոսել է «փոխըմբռնման պահպանման անհրաժեշտության մասին, որ զինվորները, ովքեր պարզապես մոլորվել են և հայտնվել հակառակորդի կողմում, կշարունակեն ազատ արձակվել արագացված հիմունքներով»: Այս խոսքերը կարո՞ղ են վերաբերել ապրիլին Հայաստանի տարածքում ձերբակալված երկու ադրբեջանցի զինվորների վերադարձի հնարավորությանը։
– Հարցն այն է, թե ինչպես կմեկնաբանվի այս ամենը։ Մի կողմից՝ մենք դեռ գերիներ ունենք Ադրբեջանում, իսկ մյուս կողմից՝ Հայաստանում կալանավորված ադրբեջանցիներ։ Բայց փաստն այն է, որ Հայաստանում կալանավորված ադրբեջանցիները պարզապես մոլորված ադրբեջանցի զինվորներ չեն, այլ հանցագործներ, մարդասպաններ, ովքեր միտումնավոր հատել են սահմանը, ուստի անընդունելի է, որ դա տարածվի նրանց վրա։ Նման նախադեպ ունենք, երբ 2020 թվականին հայկական կողմն ազատ է արձակել երկու հանցագործների, ովքեր սպանություն են կատարել Քարվաճառում (Արցախի տարածքը, որը 2020 թվականի պատերազմից հետո օկուպացվել է Ադրբեջանի կողմից – խմբ.)։ Ինչ վերաբերում է մոլորված զինվորների ու քաղաքացիների ազատ արձակմանը, ապա սա դրական քայլ է, բայց ես կասկածում եմ, որ Ադրբեջանը կգնա դրան։ Հենց Ադրբեջանն է փորձում մարդկանց մոլորեցնել և որպես սակարկության նյութ՝ օգտագործել մեր գերի ընկած քաղաքացիներին, բայց, իրականում, խոշտանգել նրանց՝ ցույց տալու համար իր գերակայությունը։
– Բանակցություններին հաջորդած իր հայտարարության մեջ Միշելը, խոսելով Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության մասին, նշել է՝ երկրի տարածքը 89600 քմ. կմ.։ Հետագայում այս հատվածը խմբագրվել է Եվրոպական խորհրդի կայքում և այս ցուցանիշը փոխարինվել է 86600 քառ. կմ: Սա վրիպա՞կ է, թե՞ այլ բան:
– Այո, նշել է 89600 քառ. կմ, այս սխալը ցույց է տալիս, որ ուղղակի Շառլ Միշելը շատ էր ուզում ընդգծել Արցախի առկայությունն Ադրբեջանի կազմում։ Հաշվի առնելով, որ Արցախի ներկայիս տարածքը կազմում է 3000 քառ. կմ, պատահաբար ավելացրել է Ադրբեջանի պաշտոնական տարածքի թվի վրա ու մոռացել, որ այնտեղ արդեն հաշվի են առել։ Ըստ այդմ, մի կողմից սա սխալ է, բայց այս սխալն ազդարարում է, որ նպատակը եղել է հատուկ ընդգծել Արցախի ներկայությունն Ադրբեջանի կազմում, և այս սխալով նա լրացուցիչ ուշադրություն է հրավիրել այս կետի վրա։
– Ինչպե՞ս եք գնահատում Եվրախորհրդի ղեկավարի հայտարարության պարբերությունը՝ նվիրված Լեռնային Ղարաբաղին։
– Չափազանց բացասական. Արցախը չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում, դա բոլորը հասկանում են, բայց այս հարցը բոլորի համար չէ, որ կարևոր է։ Սա ոչ միայն մարդասիրական, այլև քաղաքական խնդիր է։ Փաստորեն, այս պահին փորձ է արվում, շեշտում եմ, փորձ է արվում՝ մինչ այժմ ավարտված չէ, Արցախյան հակամարտությունը լուծել հօգուտ Ադրբեջանի։ Եվ ոչ միայն Արցախյան հակամարտությունը, այլ հայ-ադրբեջանական ողջ օրակարգը։ Անընդունելի է, որ հայկական կողմը գնում է դրան։ Ինչ վերաբերում է ԵՄ խորհրդին՝ հասկանալի է, որ կազմակերպության շահն այն է, որ Ռուսաստանը չպետք է լինի Կովկասում, ոչ մեկին չի հետաքրքրում ոչ մի մարդասիրական խնդիր։ Նրանց չի հետաքրքրում նաև, թե իրավական տեսանկյունից ով է իրավացի։ Նրանց հետաքրքրում է քաղաքական կողմը։
– Բրյուսելի բանակցությունները որքանո՞վ մոտեցրին Երևանի և Բաքվի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը, հնարավո՞ր է մոտ ապագայում ստորագրել այս փաստաթուղթը։
– Այն, ինչ կարելի է անվանել խաղաղության պայմանագիր, արդեն գոյություն ունի, և որոշակի վեճ կա, թե որտեղ է գրված վերջնական փաստաթուղթը: Այս փաստաթուղթը գրվում է Բաքվում, Վաշինգտոնում կամ մեկ այլ տեղ, բայց ոչ Երևանում։ Հարցն այն էր, թե արդյոք Երևանը կհամաձայնի՞ Բաքվի բոլոր պայմաններին։ Բանավոր, Երևանը միշտ համաձայնել է Ադրբեջանի հինգ նախապայմաններին, որոնք առաջ էին քաշվել մեկ տարի առաջ, իսկ ավելի վաղ Երևանն առաջ էր քաշում պատասխանի իր նախապայմանները։ Այժմ, ուժային ճնշումներով, Բաքվին հաջողվել է ապահովել, որ Երևանը հրաժարվի իր նախապայմաններից և ընդունի Բաքվի նախապայմանները։ Բայց, ամենայն հավանականությամբ, հակասությունները դեռ պահպանվում են, և դրանք վերաբերում են, այսպես կոչված, Զանգեզուրի միջանցքին և, հնարավոր է, մի շարք այլ հարցերի։ Մենք տեսանք, որ Վաշինգտոնում բանակցությունները նույնպես կոնկրետ արդյունքների չեն հանգեցրել։ Վաշինգտոնում, ըստ Փաշինյանի, կողմերը ընդամենը 1 տոկոսով են մոտեցել խաղաղության պայմանագրի կնքմանը: Ադրբեջանի արտգործնախարար Բայրամովը նույնպես ասել է, որ բանակցություններն արդյունք չեն տվել։ Ուստի դժվար թե բրյուսելյան բանակցություններում այլ բան լինի։ Եղել է միայն այն դիրքորոշման ամրագրումը, որն այժմ ունեն երեք կողմերը, որ Արցախը Ադրբեջանի կազմում է։ Առայժմ սա ընդամենը քաղաքական հայտարարություն է։ Սա դեռ չի նշանակում, որ Արցախն Ադրբեջանի մաս է, բայց դա մեծապես բարդացնում է Արցախի դիրքորոշումն ապագայում։
