«Խոսում ենք գլխավորի մասին» ծրագրի այսօրվա հյուրն է ռուս քաղաքագետ, պատմական գիտությունների դոկտոր, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի համաշխարհային տնտեսության և միջազգային հարաբերությունների ազգային հետազոտական ինստիտուտի գլխավոր գիտաշխատող Ալեքսանդր Կռիլովը:
Ռուս քաղաքագետի հետ Armenia Today-ի թղթակիցը քննարկել է հայ-ադրբեջանական սահմանին տիրող իրավիճակը, սահմանազատման հեռանկարներն ու Ռուսաստանի դիրքորոշումն այս հարցում:
Մեկնաբանելով հայ-ադրբեջանական սահմանին վերջին սրացումը, որը հրադադարի ռեժիմի խոշորագույն խախտումն է դարձել 2020թ. նոյեմբերի 9-ից հետո, Կրիլովը նշել է, որ դա Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների դադարեցումից հետո ստեղծված իրավիճակի տրամաբանական զարգացումն է:
Քաղաքագետի կարծիքով՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության կետերը ենթադրում Էին երկու հնարավոր սցենար։
«Առաջին սցենարը տարածաշրջանում իրավիճակի կարգավորումն է, այսինքն՝ տնտեսական կապերի վերականգնումը, տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակումը և այլն: Հասկանալի էր, որ դա շատ բարդ ճանապարհ է հետպատերազմյան պայմաններում, այնուամենայնիվ, տեսականորեն դա հնարավոր էր: Սակայն, կարծում եմ, որ դա հնարավոր չէր», – ասել է նա:
Երկրորդ սցենարը «ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» իրավիճակն է։ Եվ այստեղ հասկանալի էր, որ Ադրբեջանը ինչ-որ գործողություններ է ձեռնարկելու, որպեսզի իրավիճակը զարգանա իր համար անհրաժեշտ ուղղությամբ», – նշել է նա։
Կրիլովի խոսքով՝ ադրբեջանական իշխանություններն ընտրել են Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելու սցենարը, քանի որ նրանք չեն հասել իրենց նպատակներին: «Նախկինում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանների սահմանագծման և սահմանազատման խնդիր չի եղել, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածքը դիտարկվել է որպես փաստացի գոյություն ունեցող, և այդ շրջանները ներկայացնում էին տարածքներ, որոնք սահմանակից էին Լեռնային Ղարաբաղին։ Բայց պատերազմից հետո իրավիճակն արմատապես փոխվեց։ Եվ ադրբեջանական իշխանությունները որոշել են շարունակել ճնշումը Հայաստանի վրա, քանի որ նրանք չեն հասել իրենց նպատակներին։ Այսպես, Բաքվին չհաջողվեց լիակատար վերահսկողություն հաստատել Ղարաբաղի տարածքի նկատմամբ՝ տարածքի մի մասը մնաց ռուս խաղաղապահների հսկողության տակ, որոնք այնտեղ երաշխավորում են անվտանգությունը։ Երկրորդ՝ Հայաստանը հրաժարվել է գնալ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանների և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչմանը։ Հասկանալի է, որ եթե Հայաստանը ճանաչի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, ապա Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը կհանվի, և այդ դեպքում Ադրբեջանն իսկապես լիարժեք իրավաբանական ազատություն ձեռք կբերի այդ տարածքում», – նշել է Կրիլովը։
Ռուս քաղաքագետի խոսքով, տարածաշրջանում անկայունությունը հղի է Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության զանգվածային արտագաղթի վտանգով և ռուսական զորքերը դուրս բերելու Ադրբեջանի պահանջով, ինչպես նաև Հայաստանում միգրացիոն տրամադրությունների ուժեղացմամբ, ինչը նաև կհանգեցնի հայկական կողմի դիրքերի թուլացմանը:
«Ռուսական զորքերի դուրսբերման հարցը կարող է դրվել այն դեպքում, եթե Ադրբեջանին հաջողվի հասնել Լեռնային Ղարաբաղի տարածքից հայ բնակչության զանգվածային հեռացմանը։ Բնականաբար, այդ դեպքում հարց կառաջանա, իսկ ում, ըստ էության, անվտանգությունը ռուս զինծառայողները այնտեղ կերաշխավորեն»։
Խոսելով սահմանին լարվածության նվազեցման հնարավորությունների մասին՝ Կրիլովը նշել է, որ միակ ելքը հայ-ադրբեջանական սահմանի սահմանազատման և սահմանազատման գործընթացի շուտափույթ մեկնարկն է:
Վլադիմիր Պուտինը, հիշեցրել է նա, վերջերս հայտարարել էր, որ Ռուսաստանը կարող է աջակցել կողմերին՝ նրանց ցանկության դեպքում։ «Բայց խնդիրն այն է, որ կողմերը այդքան էլ ցանկություն չունեն։ Հասկանալի է, թե ինչու Ադրբեջանը չունի այդ ցանկությունը, Իսկ Հայաստանի համար Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչումը շատ բարդ քայլ է։ Միևնույն ժամանակ, եթե ոչինչ չփոխվի, Ադրբեջանը շարունակելու է անընդհատ լարվածության մեջ պահել իրավիճակը սահմանին, և այստեղ իրավիճակը Հայաստանի համար ավելի ու ավելի տանուլ է տալու ժողովրդագրական խնդիրների պատճառով»,-ընդգծեց քաղաքագետը։
Մեկնաբանելով Մոսկվայի դիրքորոշումը վերջին ճգնաժամի ժամանակ՝ Կրիլովն ասել է. «Այստեղ կարեւոր է հասկանալ, որ Ռուսաստանը երաշխավորում է Հայաստանի անվտանգությունը արտաքին ագրեսիայից։ Կարելի է արդյոք այդ սահմանային միջադեպերը ընկալել որպես արտաքին ագրեսիա։ Հայտարարվեց, որ հայկական տարածքի մի մասը բռնազավթված է Ադրբեջանի կողմից։ Բայց այն պայմաններում, երբ սահմանը հստակ տեղանքում նշված չէ, Ադրբեջանը կարող է հայտարարել, որ դա իր տարածքն է։ Եվ Հայաստանն այդ առումով պետք է ավելի շատ շահագրգռվածություն ունենա սահմանի արագ սահմանազատման և սահմանազատման հարցում, քան Ադրբեջանը։ Բայց, կարծում եմ, ռուսական կողմը լծակներ ունի ազդելու Ադրբեջանի վրա, եթե, իհարկե, Հայաստանը համաձայնի խորհրդային ռազմական քարտեզների սահմանազատման, որոնք կան ռուսական բանակի գլխավոր շտաբում։ Այդ դեպքում հնարավոր կլիներ այդ խնդիրը լուծել, իհարկե, որոշակի ծախքերով», – ասել է Ալեքսանդր Կռիլովը։