Չնայած Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի հարավը և, այսպես կոչված, Զանգեզուրի միջանցքն ուժով գրավելու հեռանկարին, ավելի հավանական է, որ Բաքուն համեմատաբար ավելի փոքր տարածքային ներխուժումներ և անդրսահմանային հրետակոծություններ կիրականացնի՝ Հայաստանին ճնշելով համաձայնության գալու համար, գրել է ամերիկյան «Stratfor» վերլուծական կենտրոնը։
«Հոկտեմբերի 16-ին ԱՄՆ պետքարտուղարության խոսնակը կտրականապես հերքել էր հոկտեմբերի 13-ի Politico-ի հաղորդագրությունն այն մասին, որ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը զգուշացրել է մի խումբ ամերիկացի օրենսդիրների, որ իր գերատեսչությունը հետևում է առաջիկա շաբաթներին Ադրբեջանի կողմից Հայաստան հարավ ներխուժելու հնարավորությանը»,- մեջբերվում է զեկույցում։
Կենտրոնի գնահատմամբ՝ թեև խոսնակը հայտարարել էր, որ հոդվածը ճշգրիտ չէ և «ոչ մի կերպ չի արտացոլում այն, ինչ պետքարտուղար Բլինքենն ասել էր օրենսդիրներին»՝ Հայաստան-Ադրբեջան պատերազմի վերսկսումը կարող է ավելի հավանական լինել, քան նախկինում ակնկալվում էր:
Ըստ կենտրոնի, կողմերի միջև խաղաղության համաձայնագիրը մնում է անհասկանալի, քանի որ Հայաստանի և Ադրբեջանի բարձրաստիճան ներկայացուցիչների միջև խափանված հանդիպումները սրում են լարվածությունը, իսկ Երևանն ու Բաքուն տարբերվում են աշխարհաքաղաքական մոտեցումներով:
«Երևանի և Բաքվի միջև տարաձայնությունները, ամենայն հավանականությամբ, կպահպանվեն այնքան ժամանակ, մինչև նրանք հասնեն համապարփակ խաղաղության համաձայնագրի, քանի որ Ադրբեջանը, հավանաբար, կփորձի համախմբել տարածաշրջանի հիմնական շահագրգիռ կողմերին՝ Թուրքիային, Ռուսաստանին և Իրանին, աջակցելու խաղաղ կարգավորման իր տեսլականին: Հայաստանը, մինչդեռ, հավանաբար, կփորձի աջակցություն ստանալ ԱՄՆ-ից և եվրոպական երկրներից»,- ասվում է հրապարակման մեջ:
Նշվում է, որ դա կպահի լարվածությունը տարածաշրջանում բարձր մակարդակի վրա, հատկապես, եթե Փաշինյանի և Ալիևի և կամ կողմերի այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաների ու պատվիրակությունների միջև հետագա հանդիպումներ տեղի չունենան՝ ցույց տալով, որ խաղաղության համաձայնագիրը և 2012թ. «Զանգեզուրի միջանցքը» դեռևս անիրագործելի են։
Ընդգծվում է, որ Բաքուն առաջնահերթություն է տալու Զանգեզուրի տարանցիկ միջանցքի շահագործմանն առաջիկա շաբաթներին և ամիսներին՝ Երևանի վրա ճնշում գործադրելու և լծակները պահպանելու համար։ Միջազգային ճանաչված սահմանները վերականգնելուց հետո Ադրբեջանի հաջորդ նպատակն է սկսել տարանցումն Ադրբեջանի և Նախիջևանի էքսկլավի միջև, այսպես կոչված, «Զանգեզուր միջանցքով»՝ Հայաստանի տարածքով»,- գրում է կենտրոնը։
Ըստ Stratfor-ի՝ «աշխարհը շեղված է այլ ճգնաժամերով, իսկ Հայաստանը համեմատաբար ավելի թույլ վիճակում է, Ադրբեջանը կարող է զգալ, որ այժմ ճիշտ ժամանակն է ներխուժում սկսելու և «Զանգեզուրի միջանցքը» բռնությամբ գրավելու համար»: Միևնույն ժամանակ, կենտրոնն ընդգծում է, որ «Ադրբեջանի կողմից Հայաստան մոտալուտ ներխուժումը մնում է համեմատաբար անհավանական սցենար»։
Stratfor-ի վերլուծաբանները թվարկել են մի քանի պատճառ, թե ինչու Բաքուն կարող է հավատալ, որ նման ռազմական գործողությունը կարող է հասնել իր նպատակներին՝ համեմատաբար ավելի քիչ հավանական հետևանքներով, քան նախորդ տարիներին: «Ադրբեջանն ունի ավելի մեծ և ավելի լավ զինված ուժեր, քան Հայաստանը և, հետևաբար, կարող է հավատալ, որ ի զորու է հաջողությամբ գրավել և պահել այնքան հայկական տարածքներ, որպեսզի իրեն արագորեն ստիպեն գնալ խաղաղ բանակցությունների։ Բաքուն կարող է նաև հավատալ, որ այդ ռազմական առավելությունը և, իր հերթին, միջանցքը գրավելու համար ուժ կիրառելու կարողությունը, ժամանակի ընթացքում կնվազեն, քանի որ հայկական ուժերն աստիճանաբար ամրություններ կկառուցեն տարածաշրջանում և ձեռք կբերեն ավելի լավ արևմտյան զենքեր»,- ասվում է հրատարակության մեջ:
Ըստ կենտրոնի վերլուծաբանների՝ Բաքուն կարող է ենթադրել, որ այժմ ներխուժումն ավելի քիչ հավանական է, որ առաջացնի լայնածավալ տնտեսական պատժամիջոցներ Արևմուտքից, քանի որ Եվրոպան և ԱՄՆ-ն ավելացրել են ադրբեջանական նավթի և բնական գազի գնումները՝ ռուսական մատակարարումները փոխարինելու իրենց ջանքերի ֆոնին։ Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումից հետո նաև չափազանց անհանգստացած են համաշխարհային էներգիայի ծախսերի կտրուկ աճով:
Բացի այդ, Ադրբեջանը, հավանաբար, կարծում է, որ տարածաշրջանային խաղացողները և միջազգային հանրությունը շեղված են Ուկրաինայում և Գազայի հատվածում շարունակվող այլ ճգնաժամերով, ինչպես նաև վերջին հակամարտության հնարավոր ընդլայնմամբ և, հետևաբար, չի ցանկանա միջամտել ռազմական գործողությունները դադարեցնելու համար: «Վերջապես, 2020 թվականից ի վեր ռազմական և դիվանագիտական հաջողությունների շարունակական շարանից հետո Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը կարող է չափից դուրս վստահ լինել նման ռազմական գործողության արագ հաղթանակ ապահովելու ունակության մեջ՝ հաշվի առնելով վերը նշված գործոնները»,- գրում է կենտրոնը։
Միևնույն ժամանակ, Stratfor-ն ընդգծում է, որ թեև կան մի քանի պատճառներ, թե ինչու Ադրբեջանը ներկայումս մտածում է հարավային Հայաստան ներխուժման մասին, Բաքուն կարող է ավելի շատ պատճառներ ունենալ սահմանափակ ռազմական բախումների մարտավարությանը հետևելու, քան ներխուժման: «Հաշվի առնելով նման մեծ ներխուժմանը բնորոշ ռիսկերը և Հայաստանի տարածքով տարանցիկ երթուղի ստեղծելու հրատապ անհրաժեշտության բացակայությունը՝ Բաքուն, հավանաբար, կշարունակի ավելի փոքրածավալ ներխուժումներն ու հարձակումները», – ասվում է հրատարակության մեջ:
Բաքվին լայնածավալ ներխուժումից հետ պահող այս պատճառների թվում կենտրոնը նշում է, որ Հայաստանով տարանցիկ միջանցք, թեև շատ ցանկալի է Ադրբեջանի համար, բացարձակապես անհրաժեշտ չէ։ Ադրբեջանը կապեր է պահպանում Նախիջևանի հետ Վրաստանի և Թուրքիայի միջոցով, իսկ Բաքուն նաև հայտարարում է, որ Իրանի հետ դիտարկում է Հայաստանը շրջանցող «Զանգեզուրի միջանցքի» այլընտրանքը։ «Եթե Իրանը և Ադրբեջանը կարգավորեն հարաբերությունները, դա միայն ավելի կմեկուսացնի Հայաստանը տարածաշրջանային գործընկերներից և կհանգեցնի նրան, որ նա կկորցնի տարածաշրջանում աճող Արևելք-Արևմուտք առևտուրը, որից խուսափելու համար Երևանը կարող է զիջումների գնալ Բաքվին»,- գրում է կենտրոնը։
Բացի այդ, Թուրքիան՝ Ադրբեջանի ամենամոտ դաշնակիցը, զբաղված է Սիրիայում իր ռազմական միջամտությամբ և մի շարք այլ տարածաշրջանային և ներքին խնդիրներով, ըստ Stratfor-ի: «Հետևաբար, Անկարան, ամենայն հավանականությամբ, դեմ կլինի Հայաստան լայնամասշտաբ ներխուժմանը, որը կարող է խախտել ուժերի տարածաշրջանային հավասարակշռությունը՝ միաժամանակ վնասելով Թուրքիայի հարաբերություններն Արևմուտքի, Ռուսաստանի և Իրանի հետ՝ խաթարելով Հայաստանն ի վերջո իր ազդեցության գոտի մտցնելու Անկարայի նպատակը», ասվում է հրապարակման մեջ։ Նրա հեղինակների կարծիքով՝ «միջանցքի» հնարավոր բռնագրավումը կբարդացնի նաև Թուրքիայի միջազգային դիրքը և նրա հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ, ինչը Բաքվի համար «կարող է գերազանցել հարավային Հայաստանի օկուպացիայի օգուտները»։
Որպես Բաքվին հետ պահող երրորդ գործոն՝ հրատարակությունը նշում է, որ «ադրբեջանական ներխուժմամբ հրահրված ևս մեկ լայնածավալ պատերազմ Հայաստանի հետ, հավանաբար, շատ ավելի մահացու և անկանխատեսելի կլինի, քան երկու երկրների միջև նախորդ պատերազմը՝ 2020 թվականին»։ Կենտրոնը գնահատում է, որ նոր պատերազմ տեղի կունենա «միջազգայնորեն ճանաչված հայկական տարածքի վրա, այլ ոչ թե վիճելի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանում, ինչը նշանակում է, որ հայկական զինուժը պատրաստ կլինի մեծ կորուստներ կրել իր դիրքերը պահպանելու և ադրբեջանական զավթիչ ուժերի կողմից գրավված ցանկացած տարածք հետ վերցնելու համար»:
Stratfor-ը որպես մեկ այլ գործոն մատնանշում է Ադրբեջանի ներքին գործընթացները։ «Հենց այն պատճառով, որ նախագահ Ալիևն այժմ վայելում է առավելագույն ժողովրդականություն և արդարացրել է տասնամյակների բարեկամությունը և իր ընտանիքի ավտորիտար իշխանությունը՝ հաջողությամբ վերականգնելով Ադրբեջանի լիակատար գերիշխանությունը Լեռնային Ղարաբաղում, ևս մեկ պատերազմ անտեղի կվտանգի իր ռեժիմի ապագան, որն այժմ ապահով է»:
Հոկտեմբերի 16-ին ՀՀ ԱԳ փոխնախարարը հայտարարել էր, որ Բլինքենի հայտարարության հետ կապված ամերիկացի գործընկերներից որոշակի պարզաբանում են ստացել․ «Իրենք նաև հանրային հաղորդակցում են այս մասով ապահովել, ավելացնելու ոչինչ չունեմ, իսկ այն մասին, որ Ադրբեջանն ագրեսիվ քաղաքականություն է վարում, մենք արդեն ամիսներ շարունակ հայտարարում ենք, զգուշացնում ենք մեր բոլոր միջազգային գործընկերներին»:
Սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը լայնամասշտաբ հարձակում էր սկսել Արցախի Հանրապետության նկատմամբ։ Սեպտեմբերի 28-ին Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանն ԱՀ պետական համակարգը լուծարելու հրամանագիր էր ստորագրել, համաձայն որի՝ 2024-ի հունվարի 1-ից Արցախի Հանրապետությունը կդադարի գոյություն ունենալ։ Վերջին տվյալներով՝ Արցախի դեմ ադրբեջանական ագրեսիայի հետևանքով կա 200 զոհ (10 խաղաղ բնակիչ, այդ թվում՝ 5 երեխա) և 400 վիրավոր (40 խաղաղ բնակիչ, այդ թվում՝ 13 երեխա), ԼՂ-ից բռնի տեղահանված անձնաց թիվը կազմում է 100․632։
